Η συστημική (systemic) ψυχοθεραπεία (ΣΨΘ), αν και έλκει την καταγωγή της από την κίνηση συμβουλευτικής για θέματα παιδιού (child guidance) (Ackerman Ν., δεκαετία '30), τη συμβουλευτική ζεύγους, την ομαδική θεραπεία (δεκαετία '50) και την έρευνα για τη σχιζοφρένεια (Bateson G., δεκαετία '50), στηρίζει το μεγαλύτερο μέρος του εννοιολογικού της πλαισίου στη γενική θεωρία συστημάτων (general systems theory) (Wiener Ν, von Bertalanfy L.) και στις θεωρίες της επικοινωνίας (communication theory) (Watzlawick P.). Η γενική θεωρία συστημάτων προσπαθεί να απαντήσει στο ερώτημα πώς ένα σύστημα είναι κάτι περισσότερο από το σύνολο των μερών του, αλλά και πώς τα συστήματα επιτυγχάνουν την ομοιόσταση τους (homeostasis) ή την προσαρμογή τους σε νέες καταστάσεις χρησιμοποιώντας ρυθμιστικούς μηχανισμούς που λειτουργούν μέσω κυκλωμάτων ανάδρασης (feedback). Σε αντίθεση λοιπόν με την καρτεσιανή-γραμμική αντίληψη που αναλύει το αντικείμενο στα μέρη του (προσπαθώντας να απαντήσει στο ερώτημα «τι είναι το αντικείμενο»), η συστημική μεθοδολογία θεωρείτο αντικείμενο ως σύνολο,-εισάγοντας την κυκλική αιτιότητα, σύμφωνα με την οποία η ανατροφοδότηση (ανάδραση) της πληροφορίας και η αλληλεπίδραση wjv στοιχείων τον συστήματος αποκλείουν τη διάκριση αιτίου-αποτελέσματος.

Σύμφωνα με τις αρχές της γενικής θεωρίας συστημάτων, η οικογένεια αποτελεί σύστημα με όρια και υποσυστήματα. Τα όρια που τη διαχωρίζουν από τον εξωτερικό κόσμο πρέπει να είναι ημι-διαπερατά, επιτρέποντας την προσαρμογή και την επιβίωση. Η συμπεριφορά κάθε μέλους καθορίζεται από τις σχέσεις και τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των μελών της οικογένειας. Μέσα στα οικογενειακά συστήματα υπάρχουν διαδικασίες που αναστέλλουν την αλλαγή μορφόσταση ή ομοιόσταση) (morphostasis) ή την προάγουν (μορφογένεση) (morphogenesis). Αν η οικογένεια δεν έχει επαρκή «μορφογενετικά» αποθέματα, ανθίσταται στην αλλαγή και τότε μπορεί να αναπτυχθεί προβληματική συμπεριφορά σε κάποιο μέλος της. Η οικογένεια και τα ανθρώπινα συστήματα είναι ανοιχτά, οι σχέσεις μεταξύ των μελών πολύπλοκες και τα αποτελέσματα των παρεμβάσεων σε αυτά, εν πολλοίς, μη προβλέψιμα.

Η ανθρώπινη επικοινωνία είναι μια σύνθετη διαδικασία. Κάθε συμπεριφορά περιέχει ένα μήνυμα. Στις διαπροσωπικές σχέσεις είναι αδύνατον για οποιονδήποτε «να μην επικοινωνεί». Έτσι, η απουσία, η σιωπή ή η απόσυρση είναι ισχυρά μηνύματα. Η ανθρώπινη επικοινωνία γίνεται τόσο μέσω του λόγου (ψηφιακή, digital) όσο και με εξωλεκτικούς τρόπους (αναλογική, analogic). Κάθε επικοινωνία έχει δύο πλευρές: Αυτή του περιεχομένου και αυτή της σχέσης. Η δεύτερη κατηγοριοποιεί την πρώτη, αποτελούσας ταυτόχρονα και μια μετα-επικοινωνία (meta-communication). Ο δάσκαλος, π.χ., που λέει στους μαθητές «κλείστε τα βιβλία» εκπέμπει μεν μια οδηγία, αλλά σε ένα μετα-επικοινωνιακό επίπεδο στέλνει και το μήνυμα ότι είναι ιεραρχικά ανώτερος. Επιπλέον, όλες οι επικοινωνιακές συναλλαγές είναι είτε συμμετρικές (symmetrical) (από ίση θέση), είτε συμπληρωματικές (complementary) (από άνιση θέση). Τέλος, η φύση μιας σχέσης καθορίζεται από τον τρόπο που τα άτομα θέτουν στίξη στην επικοινωνία τους.

Σύμφωνα λοιπόν με τη ΣΨΘ, κάθε συμπεριφορά-φυσιολογική ή παθολογική- είναι αποτέλεσμα μιας διαδικασίας επικοινωνίας, πάντα μέσα σε κάποιο κοινωνικό πλαίσιο σχέσεων (context). Το σύμπτωμα, ως εκ τούτου, δεν αντιμετωπίζεται ως ξένος και ακατανόητος εισβολέας στον ψυχισμό του υποκειμένου, αλλά νοηματοδοτείται ως μήνυμα προς σημαντικούς άλλους, ως ρυθμιστής σχέσεων σε κρίσιμη φάση, κ,ά. Σήμερα, η ΣΨΘ έχει εμπλουτισθεί από πληθώρα νέων προσεγγίσεων τις οποίες αξιοποιεί στην οικογενειακή ψυχοθεραπεία (family therapy), στην ψυχοθεραπεία ζεύγους (couple therapy, marital therapy), σε ομάδες φροντιστών χρονίως ψυχικά πασχόντων, αλλά ακόμη και στην ατομική ψυχοθεραπεία.